کلیمیان اصفهان و مسأله وقف
اعتقاد به آخرت و جهان پس از مرگ یکی از اصول مهم مکاتب توحیدی را تشکیل می‏دهد و آماده شدن انسان در این دنیا برای سفر به عالم باقی و ایجاد آرامش روح در عالم معنوی با انجام دادن کارهای نیک در این دنیا برای روز آخرت، مهمترین بخش اندیشه و کوشش انسانهای موحّد و خداترس را به خود مشغول می‏دارد، در چنین موقعیتی برنامه «وقف» اموال یا ابنیه نقش مهم خود را در راه برآورده شدن هدف یکتاپرستان و معتقدان به عالم باقی ایفا می‏کند.

با نزول کتاب مقدس تورات و شکل‏گیری و رسمیّت یافتن آیین یهود به پیامبری یکی از شخصیت‏های بزرگوار و فداکار عالم بشریت، یعنی حضرت موسی (ع) هدف از زندگی که همانا «تکامل روح و تقرب به ذات اقدس الهی است» مشخص شد و راههای گوناگونی برای رسیدن به این مقصود برای آنان روشن گشت و موضوع وقف که در زبان عبری از آن با واژه (مقدس برای حدـ اوند) یاد می‏شود،

یکی از راههای مهم برای آمرزش در روز آخرت و از موارد حائز اهمیت در بین پیروان این مکتب شناخته شد. یهودیان عقیده دارند که با وقف کردن دارایی خود در راه حدـ ا، دارایی مادی خویش را به دارایی معنوی تبدیل می‏کنند و این سرمایه روحانی یکی از راههایی است که می‏تواند پشتوانه‏ای برای انسان

-این مقاله به قلم جمعی از پژوهشگران جامعه کلیمیان اصفهان نوشته شده و در پاره‏ای از موارد ـ مثل کلمه خداوند ـ رسم‏الخط مقاله حفظ شده است.

در جهان آخرت باشد و او را نزد حدـ ا سرافراز نماید و از عذاب دوزخ رهایی بخشد انسان را به آمرزش ابدی برساند.

اگر بخواهیم بر ابنیه مقدسی که در اصفهان توسط افراد خیّر یهودی ایجاد شده است، مروری کنیم متوجه می‏شویم که این آثار به دو دسته کلی تقسیم می‏شوند:

دسته اول: آثاری است که شخص به‏طور خصوصی در ایجاد آن دخالت داشته و با همت شخصی خود، آن را به وجود آورده است؛ به‏طور مثال کنیسای «کتر داوید» واقع در فلکه فلسطین، از مکانهای مقدسی است که بنیانگذار آن شخصی خیّر و نیکوکار به نام «اسحاق ساسون» بوده است،


که لوح یادبودی نیز از ایشان در دیوار این کنیسا موجود است متن لوح نصب ‏شده بر کتیبه مرمرین این کتیبه که به دو زبان عبری و فارسی نوشته و حک شده این چنین است:


به رسم یادبود و تجلیل از مرحوم حاج اسحق ساسون رادمرد خیّر و نیکوکار جامعه ایسرائل اصفهان اهداکننده زمین و بنیان‏گذار کنیسای کِتِر داوید تاریخ 1323 شمسی.»

همچنین کنیسای «مُلا نیسان» در محله جهانباره، به همت یکی از روحانیون خیرخواه و نوع‏دوست به نام ملا نیسان بنا شده است که تابلویی از این دانشمند نیکوکار همراه با تاریخچه مختصری از ساخت این مکان مقدس در محل این کنیسا موجود است.

دسته دوم: ابنیه مقدسی است که به همّت جماعت ایجاد شده‏اند و در حقیقت با جمع‏آوری کمکهای مالی از قشرهای مردم ـ به‏طوری که هر کس بنا به استطاعت مالی خویش در این راه خیر قدم برداشته ـ ساخته شده‏اند. از بارزترین این آثار می‏توان به کنیسای بزرگ و دو کنیسای دیگر در مجاورت آن اشاره کرد که در محله جهانباره واقع شده‏اند (1)

و همچنین مدارس قدیم اتحاد که مخارج بناهای این مدارس با کمک یهودیان اصفهان فراهم شده است و توسط مؤسسه آلیانس جهانی (2) اداره می‏گردید. علاوه بر موارد گفته‏شده مورد دیگری که به عنوان وقف در میان کلیمیان مرسوم است،

اهدای متعلقات و وسایل لازمِ امکنه مقدس است؛ مثلاً تورات دست‏نویس بر روی پوست حیوان حلال‏گوشت؛ کتاب نمازهای روزانه به نام «صیدور(3)»و سایر کتب مقدّسه توسط افراد خیّر و نیکوکار تهیه می‏گردد و معمولاً بر روی این کتب موقوفه متونی به زبان عبری یا فارسی که نام وقف‏کننده و علت وقف ـ معمولاً درخواست آرامش روح برای فرد متوفی و یا امثال آن ـ ذکر می‏گردد. از جمله این موارد به کتاب مقدسی با نام «طومار استر» می‏توان اشاره نمود.

در پشت این طومار متنی درباره «وقف» نوشته شده و برای شخص اهداکننده آن طلب آمرزش شده است (4)

در دیباچه این طومار با خط عبری با اشاره به وقفی بودن طومار آمده است: «این طومار مقدس در سال 5693 عبری، مطابق با 1311هـ.ش، توسط یهودا فرزند یوسف جهت شادی روح و روان پدرش مرحوم یوسف شموئل، فرزند مرحوم شمعون، وقف کنیسا شد»

همچنین توراتی وقفی در کنیسه کِتِر داوید به صورت طومار وجود دارد که در محفظه‏ای بسیار شکیل و زیبا نگهداری می‏شود. بر لبه دریچه محفظه این تورات دو پلاک فلزی، که روی آن عبارت وقف حک شده، نصب گردیده است ترجمه متن عبارت وقف‏نامه که به خط عبری است این‏چنین است: «این تورات مقدس توسط اسحاق، فرزند موسی، در سال 5661 عبری، برابر با 1279هـ.ش، برای شادی ارواح تمام اعضای خانواده‏اش وقف شد.»

آنچه موضوع وقف را تحت تأثیر قرار می‏دهد و نتایج آن برای روز آخرت بسیار مهم تلقی شده است، موضوع آموزش است؛ بخصوص آموزش تورات مقدس. در دین حضرت موسی کلیم‏اللّه‏ تعلیم و تربیت از مهمترین وظائف بشری اعلام شده است،

به‏طوری که حضرت داود (ع) می‏گوید: من بنده آنم که کلمه‏ای به من بیاموزاند. در زمانی که جهل و بی‏سوادی زمین را فرا گرفته بود یهودیان همگی قادر به خواندن تورات مقدس بودند. تکلیف هر فرد یهودی است که در روز شبات (شنبه) تورات مقدس را علاوه بر روزهای دیگر مطالعه کند و به فرزندانش تعلیم دهد،


در حالی که هر کار دیگری در روز شبات (شنبه) ممنوع است. بدین‏ترتیب فقهای بزرگ یهود، فروش اموال وقفی و به کار بردن وجوه آن را در راه تعلیم و تربیت مجاز دانسته و در این مورد دارالشرع وقت جامعه یهود می‏تواند حکم به فروش اموال و دارایی‏های وقف‏شده بدهد و مبالغ به‏دست‏آمده را فقط در راه ترویج دانش تورات هزینه نماید.

در خاتمه گفتنی است که حفظ و نگهداری موقوفات و کلاً تمام ابنیه و آثاری که در راه تقرّب به پروردگار یکتا از آنها استفاده می‏گردد، وظیفه مهمّی است بر عهده حق باوران و حد ـ اجویان. باشد که در راه صیانت از این اماکن و اموال مقدس هرچه بیشتر کوشا باشیم.
 

پی نوشت :

1-یهودیان اصفهان، بیست کنیسه دارند که در محلات شهر به شرح زیر واقع شده‏اند:
محله دردشت (دو کنیسه)؛ محله گلبار یا گلبهار (یک کنیسه)؛ محله جوباره، یعنی قدیمی‏ترین ناحیه یهودی‏نشین اصفهان (شانزده کنیسه)؛ در یکی از میدان‏های جدید شهر (یک کنیسه نوساز)؛ کنیسه‏های یهودیان اصفهان به نام بانیان آنهاست و قدیمی‏ترین آنها در جوباره کنیسه (عمو شعیا) می‏باشد
.2-مؤسسه آلیانس یک مؤسسه خیریه جهانی است که در تمام کشورهای جهان مخصوصا کشورهای جهان سوم، که نیازمند تعلیم و تربیت رایگان‏اند، شعبی تأسیس کرده است. مدارس اتحاد اصفهان یکی از آن مدارس است. مرکز این مؤسسه خیریه جهانی در فرانسه است.
3-پیروان حضرت موسی کلیم‏اللّه‏ در هر روز موظف به برگزاری سه نماز یعنی: نماز شَحَریت (نماز صبحگاهی)، نماز مینحا (نماز بعدازظهر) و نماز عَرْویت (نماز شب) می‏باشند و در روزهای شنبه و اعیاد مختلف نماز دیگری اضافه بر نمازهای ذکرشده به نام نماز موصاف (فوق‏العاده) بعد از نماز شحریت (نماز صبحگاهی) خوانده می‏شود. در واقع نمازهای روزانه در کتابی به نام سیدور (= صیدور) جمع‏آوری و نگاشته شده است که افراد برای اجرای فریضه مهم نماز از این کتاب استفاده می‏نمایند. علاوه بــر ایــن قابــل ذکـر است چون متون نماز در اعیاد و ایام یاد بود و روزه‏ها تا حدودی با هم تفاوت دارند، برای هر کدام از اعیاد و ایام یادبود و روزه‏ها سیدورهای خاصی وجود دارند، اما مهم‏ترین سیدور که در حقیقت در اکثر اوقات سال از آن استفاده می‏شود، سیدوری است که نماز روزهای معمولی و روز شنبه در آن درج شده است.
4-این طومار (= مقیلا) هم‏اکنون به کنیسای کتر داوید تعلق دارد. متن این مقیلا در شب و صبح عید پوریم، که روز احسان و جشن و نیکوکاری در بین یهودیان و مطابق با چهاردهم ماه ادار (به تاریخ عبری) است به‏دقت خوانده می‏شود. همچنین 3 دعای دیگر و یک دعا پس از خاتمه آن قرائت می‏شود.

 

منبع:
میراث جاویدان